Tym razem „Luci Zourówkowa” śpiewa pieśń, którą niegdyś słyszała na weselach. To przymówki do pana młodego instruujące go, jak ma się zachowywać po ślubie. Pieśń jest bardzo długa i śpiewaczka opowiada, jak udało jej się zdobyć zapomniany już tekst.

Tytuł pocztówki nawiązuje do zapominania pieśni ze względu na zanikanie tradycyjnej obrzędowości weselnej i tym samym kontekstu, w którym pieśni takie wykonywano. W dzisiejszym świecie interesem może być okazja nagrania takiej rozmowy, co staje się powodem dla wygospodarowania czasu, aby pieśń weselna mogła być zaśpiewana.
Rozmowa dotyczy także wspomnień o ludziach, którzy pełnili podczas tradycyjnego śląskiego wesela ważną rolę – „wyprousacach”. Okazuje się, że ojciec „Krysty Bokowej” był właśnie takim „wyprousacem”, osobą, której rola i znaczenie porównywane są ze starostą weselnym.

Opowiadają: Krystyna Nawrat i Łucja Wocław, a w tle pojawia się także syn pani Krysi – Arnold.

■

Krystyna Nawrat (ur. 1936) i Łucja Wocław (ur. 1937) – śpiewaczki z Luboszyc, śląskiej wsi z gminy Łubniany w powiecie opolskim w woj. opolskim na Górnym Śląsku. Właściwie są rówieśniczkami, jest między nimi rok różnicy. Znają się całe życie, dla dzieci Krystyny koleżanka to „Tante Luci” – czyli ciocia. Mieszkają blisko siebie, obie urodziły się w Luboszycach, skończyły tu szkołę podstawową i założyły rodziny. Nie były członkiniami zespołów folklorystycznych, ale śpiewały w chórze parafialnym w Luboszycach. Pieśni tradycyjne wykonywały w życiu, kiedy była taka potrzeba, oraz w sytuacjach gromadzących mieszkanki wsi przy wspólnej pracy, np. darcie pierza, pieczenie i gotowanie, przygotowywanie dożynek.

Pocztówkę zrealizowała: Iwona Wylęgała – etnolożka, etnomuzykolożka oraz śpiewaczka i animatorka kultury. Zajmuje się tradycyjnym śpiewem ludowym z Górnego Śląska, a szczególnie jego opolskiej części. Dokumentuje i bada folklor muzyczny, a także zajmuje się edukacją. Prowadzi warsztaty śpiewacze oraz wykłada śpiew śląski na Podyplomowych Studiach Muzyki Tradycyjnej na Akademii Muzycznej im. K. Szymanowskiego w Katowicach. Jest autorką audycji radiowych oraz filmów poświęconych pieśniom ludowym.

Pieśń w audycji:
– „Posłuchaj, ty panie młody”, wyk. Łucja Wocław

Mastering: Adam Mart

Audycja została zrealizowana przez Forum Muzyki tradycyjnej w ramach zadania „Wywiad swobodny – rozmowy o kulturze tradycyjnej” w 2025 r.

Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury – państwowego funduszu celowego” oraz logotypu Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego

Fot. Dwujęzyczne tablice w Luboszycach, gm. Łubniany, pow. opolski, Górny Śląsk. Fot. Iwona Wylęgała 2025

Dzięki pieśniom i opowieściom Krystyny Nawrat i Łucji Wocław słuchacze będą mieli okazję poznać przezwiska i określenia osób spotykane nie tylko na dawnej wsi śląskiej. Niektóre odnosiły się do wyglądu czy ułomności, na inne można było sobie zasłużyć zachowaniem lub stylem życia.

Jak można było kogoś przezywać i jak to się zachowało w pieśniach ludowych, zdradzają śpiewaczki z Luboszyc. Objaśniają znaczenie niegdysiejszych przezwisk i śpiewają przykłady: o złodzieju nieudaczniku, kawalerze nie szanującym swojej „dziouchy” oraz pijaku. Dowiadujemy się także, jak można zostać takim tytularnym osobnikiem, oczywiście ku przestrodze.

Podczas nagrania została zarejestrowana sytuacja, kiedy jedna ze śpiewaczek nagle przypomina sobie ostatnią zwrotkę pieśni, co zdarza się czasem dopiero po paru latach spotkań i wracania do niej. Drzwiczki pamięci należy często odmykać; wtedy czasem coś z nich wychynie. Rejestrowanie repertuaru śpiewaczek ludowych to żmudna i wymagająca czasu praca.

■

Krystyna Nawrat (ur. 1936) i Łucja Wocław (ur. 1937) – śpiewaczki z Luboszyc, śląskiej wsi z gminy Łubniany w powiecie opolskim w woj. opolskim na Górnym Śląsku. Właściwie są rówieśniczkami, jest między nimi rok różnicy. Znają się całe życie, dla dzieci Krystyny koleżanka to „Tante Luci” – czyli ciocia. Mieszkają blisko siebie, obie urodziły się w Luboszycach, skończyły tu szkołę podstawową i założyły rodziny. Nie były członkiniami zespołów folklorystycznych, ale śpiewały w chórze parafialnym w Luboszycach. Pieśni tradycyjne wykonywały w życiu, kiedy była taka potrzeba, oraz w sytuacjach gromadzących mieszkanki wsi przy wspólnej pracy, np. darcie pierza, pieczenie i gotowanie, przygotowywanie dożynek.

Pocztówkę zrealizowała: Iwona Wylęgała – etnolożka, etnomuzykolożka oraz śpiewaczka i animatorka kultury. Zajmuje się tradycyjnym śpiewem ludowym z Górnego Śląska, a szczególnie jego opolskiej części. Dokumentuje i bada folklor muzyczny, a także zajmuje się edukacją. Prowadzi warsztaty śpiewacze oraz wykłada śpiew śląski na Podyplomowych Studiach Muzyki Tradycyjnej na Akademii Muzycznej im. K. Szymanowskiego w Katowicach. Jest autorką audycji radiowych oraz filmów poświęconych pieśniom ludowym.

Pieśni w audycji:
– „Matko moja, matko”, wyk. Krystyna Nawrat
– „W niedziela na wiecór”, wyk. Łucja Wocław
– „Kto w niedziela roud gorzołka pije” , wyk. Krystyna Nawrat i Łucja Wocław

Mastering: Adam Mart

Audycja została zrealizowana przez Forum Muzyki tradycyjnej w ramach zadania „Wywiad swobodny – rozmowy o kulturze tradycyjnej” w 2025 r.
Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury – państwowego funduszu celowego” oraz logotypu Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego

Fot. Od lewej: Krystyna Nawrat (ur. 1936) i Łucja Wocław (ur. 1937) – śpiewaczki z Luboszyc w powiecie opolskim na Górnym Śląsku. Fot. Iwona Wylęgała 2025

Śpiewaczka ze wsi Luboszyce, Krystyna Nawrat, opowiada, w jaki sposób nauczyła się pieśni, które pamięta do dziś. Jej mistrzynią była „ołma”, czyli babcia Katarzyna, która przekazywała jej repertuar m.in. w trakcie drogi na odpust oraz w odwiedziny do rodziny w Marszałkach pod Turawą.

Droga i towarzyszący jej śpiew były dla małej „Kristelki” wspaniałym wydarzeniem, co do dziś wspomina z ogromnym sentymentem. Podczas pielgrzymki „ołma” śpiewała cały swój repertuar, od pieśni nabożnych po zabawne. Wtedy też pani Krystyna nauczyła się piosenki o owczareczku. Była śpiewana na Śląsku przez cały rok, kiedy tylko ktoś chciał wspomnieć o historii cudownego uzdrowienia niewidomego pastuszka a tym samym o potędze oraz mocy sprawczej Boga i jego Matki. To apokryficzna pieśń o wędrującej Marii Pannie i towarzyszących temu wydarzeniach, kiedy ujmowała się za chorymi i biednymi.

W rozmowie bierze udział także druga śpiewaczka, Łucja Wocław. Obie opowiadają o różnych sytuacjach, podczas których następował międzypokoleniowy przekaz tradycji; gdy ludzie na wsi spędzali ze sobą czas, ciesząc się z krótkich chwil wytchnienia od pracy.

■

Krystyna Nawrat (ur. 1936) i Łucja Wocław (ur. 1937) – śpiewaczki z Luboszyc, śląskiej wsi z gminy Łubniany w powiecie opolskim w woj. opolskim na Górnym Śląsku. Właściwie są rówieśniczkami, jest między nimi rok różnicy. Znają się całe życie, dla dzieci Krystyny koleżanka to „Tante Luci” – czyli ciocia. Mieszkają blisko siebie, obie urodziły się w Luboszycach, skończyły tu szkołę podstawową i założyły rodziny. Nie były członkiniami zespołów folklorystycznych, ale śpiewały w chórze parafialnym w Luboszycach. Pieśni tradycyjne wykonywały w życiu, kiedy była taka potrzeba, oraz w sytuacjach gromadzących mieszkanki wsi przy wspólnej pracy, np. darcie pierza, pieczenie i gotowanie, przygotowywanie dożynek.

Pocztówkę zrealizowała: Iwona Wylęgała – etnolożka, etnomuzykolożka oraz śpiewaczka i animatorka kultury. Zajmuje się tradycyjnym śpiewem ludowym z Górnego Śląska, a szczególnie jego opolskiej części. Dokumentuje i bada folklor muzyczny, a także zajmuje się edukacją. Prowadzi warsztaty śpiewacze oraz wykłada śpiew śląski na Podyplomowych Studiach Muzyki Tradycyjnej na Akademii Muzycznej im. K. Szymanowskiego w Katowicach. Jest autorką audycji radiowych oraz filmów poświęconych pieśniom ludowym.

Pieśń w audycji:
– „Owczareczek niewidomy”, wyk. Krystyna Nawrat

Mastering: Adam Mart

Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury – państwowego funduszu celowego” oraz logotypu Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego

Fot. Krystyna Nawrat – śpiewaczka z Luboszyc w pow. opolskim na Górnym Śląsku. Fot. Iwona Wylęgała 2025

Temat dzieci i dzieciństwa, a także folkloru dziecięcego na śląskiej wsi Luboszyce powraca we wspomnieniach przedstawicielek dwóch pokoleń. Starsze pokolenie, urodzone tuż przed II wojną światową, reprezentują śpiewaczki: Krystyna Nawrat i Łucja Wocław, a pokolenie ich dzieci – Felicyta Krawczyk.
To opowieść dwóch generacji, w której ta starsza dzieli się ze słuchaczami elementami dawnej wiedzy o świecie z perspektywy osoby dorosłej, tj. jak starano się kiedyś nie „narusyć miłoska”. Natomiast młodsze pokolenie w osobie małej Felicyty to przede wszystkim wrażenia z tego świata ubrane w zabawę oraz wyobraźnię. Czasem wszystkie trzy mówią lub śpiewają o tym samym, ale nieco inaczej, innym razem ich wspomnienia się zazębiają. Jako słuchacze jesteśmy też świadkami ciekawej sytuacji nagraniowej, kiedy to śpiewaczka chce zaśpiewać kolejną pieśń, tu kołysankę, ale jeszcze jest w melodii pieśni poprzedniej. Bezwiednie podkłada ją pod następny tekst. I wszystko by pasowało, tylko coś jest nie tak. To aspekt, który trzeba brać pod uwagę, pracując z nagraniami z archiwów fonograficznych pochodzących np. z akcji zbierania folkloru, gdy nagrywano wiele pieśni pod rząd.
■
Felicyta Krawczyk – Ślązaczka, nauczycielka i przewodniczka turystyczna, osoba żywo interesująca się kulturą i sztuką, w tym śląską. Jak sama mówi, urodziła się, jak siekli owies, o czym jej ojciec Roch przyjechał do Kolanowic powiedzieć rodzinie. Jej dzieciństwo to przełom lat 60. i 70. XX w. Płynnie posługuje się lokalną odmianą śląskiego właściwą miejscowości, z której pochodzi, co dla jej pokolenia już nie jest takie oczywiste. Wychowana w Luboszycach, po zdobyciu wykształcenia rozpoczęła pracę w Opolu i tam zamieszkała. Chętnie bierze udział w wydarzeniach związanych z lokalnym tradycyjnym śpiewem ludowym. Jest inicjatorką rozpoczęcia działalności z nim związanej w swojej wsi.
Krystyna Nawrat (ur. 1936) i Łucja Wocław (ur. 1937) – śpiewaczki z Luboszyc, śląskiej wsi z gminy Łubniany w powiecie opolskim w woj. opolskim na Górnym Śląsku. Właściwie są rówieśniczkami, jest między nimi rok różnicy. Znają się całe życie, dla dzieci Krystyny koleżanka to „Tante Luci” – czyli ciocia. Mieszkają blisko siebie, obie urodziły się w Luboszycach, skończyły tu szkołę podstawową i założyły rodziny. Nie były członkiniami zespołów folklorystycznych, ale śpiewały w chórze parafialnym w Luboszycach. Pieśni tradycyjne wykonywały w życiu, kiedy była taka potrzeba, oraz w sytuacjach gromadzących mieszkanki wsi przy wspólnej pracy, np. darcie pierza, pieczenie i gotowanie, przygotowywanie dożynek.
Pocztówkę zrealizowała: Iwona Wylęgała – etnolożka, etnomuzykolożka oraz śpiewaczka i animatorka kultury. Zajmuje się tradycyjnym śpiewem ludowym z Górnego Śląska, a szczególnie jego opolskiej części. Dokumentuje i bada folklor muzyczny, a także zajmuje się edukacją. Prowadzi warsztaty śpiewacze oraz wykłada śpiew śląski na Podyplomowych Studiach Muzyki Tradycyjnej na Akademii Muzycznej im. K. Szymanowskiego w Katowicach. Jest autorką audycji radiowych oraz filmów poświęconych pieśniom ludowym.
Pieśń w audycji:
– „I–a–u”, wyk. Felicyta Krawczyk
– „I–a–u”, wyk. K. Nawrat i Łucja Wocław
– „Śpij laleczko moja droga”, wyk. Łucja Wocław
Mastering: Adam Mart
Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury – państwowego funduszu celowego” oraz logotypu Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego
■
Fot. Od lewej: Krystyna Nawrat (ur. 1936), Łucja Wocław (ur. 1937) – śpiewaczki z Luboszyc w powiecie opolskim na Górnym Śląsku oraz Iwona Wylęgała. Fot. Iwona Wylęgała 2025

Rozmowa z Felicytą Krawczyk pochodzącą ze wsi Luboszyce pod Opolem – tam się wychowywała i jako dziecko doświadczała lokalnego życia śpiewaczego, z którego kształtu i bogactwa nie zdawała sobie sprawy, mimo że uczestniczyła w nim żywo razem z rodziną.
Wskutek zmian warunków i stylu życia, podyktowanych również decyzjami politycznymi względem ludności rodzimej, przekaz międzypokoleniowy został zahamowany. Felicyta zna od dziecka luboszyckie śpiewaczki – Łucję Wocław i Krystynę Nawrat, pamięta sytuacje, w których gromadnie śpiewano, i zdaje sobie sprawę, po co to robiono. Natomiast repertuar nie był jej już znany. Z bogatych tradycji muzycznych Luboszyc zdała sobie sprawę jako osoba dorosła mająca już pewną wiedzę na temat kultury ludowej wsi. To, że dorastała we wsi bardzo rozśpiewanej, było dla niej niemałym odkryciem.
■
Felicyta Krawczyk – Ślązaczka, nauczycielka i przewodniczka turystyczna, osoba żywo interesująca się kulturą i sztuką, w tym śląską. Jak sama mówi, urodziła się, jak siekli owies, o czym jej ojciec Roch przyjechał do Kolanowic powiedzieć rodzinie. Jej dzieciństwo to przełom lat 60. i 70. XX w. Płynnie posługuje się lokalną odmianą śląskiego właściwą miejscowości, z której pochodzi, co dla jej pokolenia już nie jest takie oczywiste. Wychowana w Luboszycach, po zdobyciu wykształcenia rozpoczęła pracę w Opolu i tam zamieszkała. Chętnie bierze udział w wydarzeniach związanych z lokalnym tradycyjnym śpiewem ludowym. Jest inicjatorką rozpoczęcia działalności z nim związanej w swojej wsi.
Pocztówkę zrealizowała: Iwona Wylęgała – etnolożka, etnomuzykolożka oraz śpiewaczka i animatorka kultury. Zajmuje się tradycyjnym śpiewem ludowym z Górnego Śląska, a szczególnie jego opolskiej części. Dokumentuje i bada folklor muzyczny, a także zajmuje się edukacją. Prowadzi warsztaty śpiewacze oraz wykłada śpiew śląski na Podyplomowych Studiach Muzyki Tradycyjnej na Akademii Muzycznej im. K. Szymanowskiego w Katowicach. Jest autorką audycji radiowych oraz filmów poświęconych pieśniom ludowym.
Pieśń w audycji:
– „Rozkwitneła biała róża”, wyk. Łucja Wocław
Mastering: Adam Mart
Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury – państwowego funduszu celowego” oraz logotypu Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego

■
Fot. Po prawej Felicyta Krawczyk, Ślązaczka, nauczycielka i przewodniczka turystyczna, interesująca się kulturą i sztuką, w tym śląską, oraz po lewej Iwona Wylęgała. Fot. Iwona Wylęgała 2025

Zaczynał od popularnego w czasach jego młodości big beatu, by finalnie zająć się na dobre muzyką tradycyjną – graniem, nauczaniem, wykonywaniem drewnianych instrumentów ludowych: bębenków, basów, suk, skrzypiec. Nie narzeka na brak zamówień. Jego instrumentami interesują się osoby prywatne oraz muzea z Polski, Europy; zawędrowały nawet do Tajlandii.
•
Rozmowę ze Zbigniew Butrynem – muzykantem i budowniczym instrumentów ludowych, przeprowadziła Julita Charytoniuk – kulturoznawczyni, uczennica wiejskich śpiewaczek.
•
Wykorzystano nagrania:
– „Nim wstanie dzień”, muz. Krzysztof Komeda, wyk.Zbigniew Butryn, nagr. Julita Charytoniuk, 2025
– „Rosła ja se rosła”, wyk. Zbigniew Butryn
– „Kozak”, wyk. Kapela Butrynów
– „Podróżniak ze Zdziłowic”, wyk. Zbigniew Butryn
– „Na rozstajnych drogach”, wyk. Zbigniew Butryn, nagr. Julita Charytoniuk, 2025
– Podróżniak „Sukmaniarz”, wyk. Kapela Butrynów, Festiwal muzyki tradycyjnej „Na rozstajnych drogach”, Stara Droga 2019
– „Szło sobie dwóch dziadów”, wyk. Zbigniew Butryn, nagr. Julita Charytoniuk, 2025
– „Oberek Sulowskich”, wyk. Kapela Butrynów
•
Więcej informacji:
https://muzykatradycyjna.pl/do-sluchania/rozmowa-z-mistrzem-zbigniewem-butrynem-roztocze-lubelskie-instrumenty/
•
Materiał powstał w ramach programu muzykatradycyjna.pl, który jest realizowany przez Forum Muzyki Tradycyjnej we współpracy z Narodowym Instytutem Muzyki i Tańca – Pracowni Muzyki i Tańca Tradycyjnego. Program jest finansowany ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego

Tematyka ludu, jego polityczności, form kultury, stylów życia w ostatnim czasie jest żywo obecna nie tylko wśród badaczy. Wzbudza także ogromne zainteresowanie społeczne, wywołując przy tym ogromne emocje i spory. Jednocześnie na pierwszy plan wysuwają się opowieści o nędzy, głodzie, ucisku i przemocy. Skąd się to bierze? Czy ten obraz nie jest zbyt jednostronny? Na ile trwałe jest to zainteresowanie ludowością? Czym różni się od powracających co jakiś czas fal chłopomanii? Porozmawiamy o tym z prof. Małgorzatą Litwinowicz-Droździel z Instytutu Kultury Polskiej Uniwersytetu Warszawskiego, współorganizatorką konferencji naukowej „Zwrot ludowy — mroczne widmo, czy nowa nadzieja?”, która na początku listopada odbyła się w Warszawie.
●
Rozmowę poprowadził Michał Nowak – dziennikarz radiowej Dwójki, filozof, klarnecista.
●
prof. Małgorzata Litwinowicz-Droździel – profesorka UW w Zakładzie Historii Kultury IKP UW, historyczka kultury polskiej XIX wieku, lituanistka, animatorka kultury. Zajmuje się problematyką polskiej nowoczesności, w szczególności kwestiami związanymi z przemianami medialnymi i wynalazczością. Kieruje pracami międzyzakładowego Zespołu Kultury XIX wieku. Prowadzi zajęcia z historii kultury XIX wieku. Autorka książek: Zmiana której nie było Trzy próby czytania Reymonta (2019), O starożytnościach litewskich. Mitologizacja historii w XIX-wiecznym piśmiennictwie historycznym b. Wielkiego Księstwa Litewskiego (2008), współredaktorka tomów Opowiedziane. Historia mówiona w praktykach humanistycznych (2019), Praktyka–utopia–metafora. Wynalazek w XIX wieku (2016) oraz Ekspozycje nowoczesności. Wystawy a doświadczanie procesów modernizacyjnych w Polsce 1821–1929 (2017). Jest także współautorką podręcznika do wiedzy o kulturze dla szkół ponadgimnazjalnych Człowiek w kulturze (2006), współtłumaczką książki Eugenio Barby Teatr. Samotność, rzemiosło, bunt (2003) oraz autorką koncepcji i redaktorką publikacji popularyzujących sztukę opowiadania – Przyjemności opowiadania (2006) i Małe muzea, duże historie (2014). Publikowała m.in. w „Przeglądzie Humanistycznym”, „Dialogu”, „Pamiętniku Literackim”, „Kulturze Współczesnej”, „Tekstach Drugich“. W latach 2013–2017 roku wspólnie z prof. Pawłem Rodakiem kierowała projektem badawczym „Ekspozycje nowoczesności. Wystawy krajowe i tematyczne na ziemiach polskich w latach 1821–1929 a doświadczanie procesów modernizacyjnych” finansowanym ze środków NPRH. Jest członkinią zespołu realizującego projekt finansowany ze środków NCN „Życie pisane na konkurs. Praktyki pamiętnikarskie w Polsce 1918–1939 (analiza – recepcja – znaczenie)”. Zajmuje się działalnością animacyjną, edukacyjną i popularyzatorską, jest współzałożycielką Stowarzyszenia „Grupa Studnia O.”. W latach 2006–2018 kierowała Międzynarodowym Festiwalem Sztuki Opowiadania, który co roku odbywa się w Warszawie.
●
Rozmówki odbywają się w niezobowiązującej atmosferze z aktywnym udziałem publiczności.
●
Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury oraz ze środków własnych Stowarzyszenia Dom Tańca (1%).
●
Rozmówki wiejsko-miejskie to cykl spotkań w Ambasadzie Muzyki Tradycyjnej na warszawskim Jazdowie. Pomysłodawcą i gospodarzem Rozmówek jest Stowarzyszenie Dom Tańca.
●
Rozmowa odbyła się w listopadzie 2024 r.

Druga połowa XX wieku opisywana jest często jako okres niespotykanego nigdy wcześniej awansu społecznego mieszkańców wsi. Proces industrializacji Polski i związany z nią napływ ludności wiejskiej do miast, punkty za pochodzenie, instytucje wspierające twórczość ludową – mogłoby się wydawać, że świat stanął otworem. Nie obyło się jednak bez napięć i gier statusowych, a bariera poczucia obcości i wstydu wydawała się czasem nieprzekraczalna.
O mobilności społecznej w Polsce Ludowej porozmawiamy z dr Magdaleną Szcześniak z Instytutu Kultury Polskiej Uniwersytetu Warszawskiego, autorką książki „Poruszeni. Awans i emocje w socjalistycznej Polsce”.
●
Rozmowę poprowadzi Michał Nowak — dziennikarz radiowej Dwójki, filozof, klarnecista.
●
dr Magda Szcześniak — kulturoznawczyni, badaczka kultury wizualnej i historii kultury polskiej XX wieku. Szczególnie interesują ją polityki reprezentowania klas społecznych i konfliktów klasowych, a także praktyki wizualnego konstruowania tożsamości – w życiu codziennym oraz sztuce. W Instytucie Kultury Polskiej UW kieruje specjalizacją „Kultura wizualna” oraz prowadzi zajęcia poświęcone m.in. przemianom struktury klasowej w dwudziestowiecznej Polsce, antropologii kultury wizualnej, współczesnym teoriom tożsamościowym i metodologii badań wizualnych. Od września 2024 roku pełni funkcję Zastępczyni Dyrektora ds. naukowych. Autorka książki Normy widzialności. Tożsamość w czasach transformacji (2016), poświęconej kulturze wizualnej – obrazom i praktykom patrzenia – w okresie transformacji ustrojowej oraz licznych artykułów w pismach naukowych (m.in. w „New Literary History”, „Journal of Visual Culture”, „Oxford Art Journal”, „Tekstach Drugich”, „Kontekstach”, „Praktyce Teoretycznej”, „Kulturze i Społeczeństwie”, „Didaskaliach”). W najnowszej książce, Poruszeni. Awans i emocje w socjalistycznej Polsce (2023), Magda Szcześniak przywraca pamięć o doświadczeniu mobilności społecznej, elektryzującym temacie debaty publicznej okresu PRL. Analizując różnorodne źródła – literaturę, pamiętniki, prasę, film i telewizję – zadaje w niej pytanie o to, w jaki sposób społeczeństwo polskie przeżywało i wyrażało doświadczenie radykalnej przemiany struktury społecznej po II wojnie światowej, przede wszystkim procesów mobilności społecznej klasy robotniczej i chłopskiej.
●
Rozmówki odbywają się w niezobowiązującej atmosferze z aktywnym udziałem publiczności.
●
Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury oraz ze środków własnych Stowarzyszenia Dom Tańca (1%).
●
Rozmówki wiejsko-miejskie to cykl spotkań w Ambasadzie Muzyki Tradycyjnej na warszawskim Jazdowie. Pomysłodawcą i gospodarzem Rozmówek jest Stowarzyszenie Dom Tańca.
●
Rozmowa odbyła się w październiku 2024 r.

Mieszkali na wsi, ale pracowali w mieście. Chłopi zazdrościli im lepszych domów, a mieszkańcy miast widzieli w nich konkurentów i pogardzali ich odmiennością kulturową. Chłoporobotnicy – zawieszeni między miejskością i wiejskością – przedstawiciele nowej grupy społecznej, która powstała w czasach Polski Ludowej. O ich życiu, pełnych uprzedzeń stosunkach z ludnością miejską i wiejską, zmianach, które wprowadzali poprzez swoją obecność oraz narosłych wokół nich mitach rozmawiamy z prof. Jerzym Kochanowskim – historykiem z Uniwersytetu Warszawskiego.
●
Rozmowę poprowadził Michał Nowak – dziennikarz radiowej Dwójki, filozof, klarnecista.
●
prof. dr hab. Jerzy Kochanowski – absolwent Instytutu Historycznego UW (magisterium 1984; doktorat 1991, habilitacja 2001, profesura 2012). 1988–2020 pracownik Instytutu Historycznego UW, 1993–2000 wykładowca w Akademii Teatralnej im. Aleksandra Zelwerowicza w Warszawie, od 2020 współpracuje z Muzeum Tatrzańskim w Zakopanem. W latach 2000–2005 pracownik naukowy Niemieckiego Instytutu Historycznego w Warszawie, w 2007 r. profesor gościnny uniwersytetu w Moguncji, 2011–2012 i 2018 senior fellow w Imre-Kertész-Kolleg w Jenie i wykładowca na uniwersytecie w Jenie. Zajmuje się m.in. dziejami społecznymi i kulturowymi Polski i Europy Środkowo-Wschodniej w XX w., kulturami wizualnymi (karykatura, fotografia), oral history, II wojną światową, stosunkami polsko-niemieckimi, dziejami przymusowych migracji w XX w. Od 2003 członek redakcji „Przeglądu Historycznego”, 2013–2018 redaktor naczelny; od 2015 członek redakcji kwartalnika „Zeitschricht für Ostmitteleuropa-Forschung” (Herder-Institut, Marburg). Od 2019 członek prezydium Wspólnej Polsko-Niemieckiej Komisji Podręcznikowej. Członek Rad Naukowych/Programowych/Redakcyjnych: „Muzealnictwo” (od 2014), „Kronika Warszawy” (od 2015), Dom Spotkań z Historią w Warszawie (od 2006), Ośrodek „Karta” (od 2008), Centrum Badań Historycznych Polskiej Akademii Nauk w Berlinie (od 2014), „Topographie des Terrors”, Berlin (od 2018).
●
Rozmówki odbywają się w niezobowiązującej atmosferze z aktywnym udziałem publiczności.
●
Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury oraz ze środków własnych Stowarzyszenia Dom Tańca (1%).
●
Rozmówki wiejsko-miejskie to cykl spotkań w Ambasadzie Muzyki Tradycyjnej na warszawskim Jazdowie. Pomysłodawcą i gospodarzem Rozmówek jest Stowarzyszenie Dom Tańca.
●
Rozmowa odbyła się w czerwcu 2024 r.

Jest rzeczą znamienną, że zarówno w edukacji, jak i w głównym nurcie kultury historia zniesienia pańszczyzny pozostaje właściwie nieobecna. A przecież pełna meandrów opowieść o powolnym wyrywaniu się ze zniewolenia społecznego, materialnego, politycznego i mentalnego wydaje się nie tylko fascynująca, ale i skrojona pod formę powieści lub scenariusza filmowego. Skąd więc to zaniedbanie? I co mówi nam ono o nas samych? Zastanawiamy się nad tym z prof. Andrzejem Lederem — filozofem kultury z Polskiej Akademii Nauk.
●
Rozmowę poprowadził Michał Nowak — dziennikarz radiowej Dwójki, filozof, klarnecista.
●
prof. Andrzej Leder — kierownik Zespołu Filozofii Kultury, Instytut Filozofii i Socjologii PAN. Urodzony w 1960 roku, doktor habilitowany, profesor w Instytucie Filozofii i Socjologii PAN. Wydał rozprawy filozoficzne: Nieświadomość jako pustka. Wokół myśli Freuda i Husserla, oraz Nauka Freuda w epoce „Sein und Zeit”, pracę na temat historii Polski: Prześniona rewolucja. Ćwiczenie z logiki historycznej, rozprawę dotyczącą idei filozoficznych w XX-wiecznej Europie: Rysa na tafli. Teoria w polu psychoanalitycznym, a także, po angielsku: The Changing Guise of Myths. Naucza w Szkole Nauk Społecznych IFiS PAN i w Collegium Civitas. Mieszka w Warszawie.
●
Rozmówki odbywają się w niezobowiązującej atmosferze z aktywnym udziałem publiczności.
●
Dofinansowano ze środków Ministra Kultury, Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury oraz ze środków własnych Stowarzyszenia Dom Tańca (1%).
●
Rozmówki wiejsko-miejskie to cykl spotkań w Ambasadzie Muzyki Tradycyjnej na warszawskim Jazdowie. Pomysłodawcą i gospodarzem Rozmówek jest Stowarzyszenie Dom Tańca.
●
Rozmowa odbyła się w grudniu 2023 r.